Menut  Lenga: fr
Cors de lenga
Cors de provençau : entre-senhas a ieoarle@free.fr. 
Adesion
Adesion de mandar au Ceucle occitan dau país d’Arle amé lo pagament
(chèque a l’òrdre dau Cercle occitan du pays d’Arles)
Cotisacion per 2024 :
- amé l’abonament a la revista de l’IEO, "Anem ! Occitans !" :
Individuau : 30 € - Coble : 38 € -  Estudiant : 12 € - Associacion : 38 €.
- sensa l’abonament : Individuau : 15 € - Coble : 26 €
.


Vesitas

   visitaires

   visitaire en linha

Documents


Passejadas istoricas e arqueologicas - de lo 05/06/2013 : 17:36

* Escorreguda a la cima de l'Aupilha
Dimenche 19 de març de 2017


La forma Aupilha es mencionada mai d'un còp (e jamai au plurau) dins un tèxte en occitan de 1498 que parla dau termenament dau territòri d'Aurelha. Aquèu tèxte fuguèt trobat per Felip Rigaud dins leis Archius comunaus d'Arle e transcrich per èu (CC 523, f° 44, veire lo tròç a la fin). L'Aupilha es de segur la cima entre Aurelha e Eiguièras. Es aquel endrech que trobam dins lei cartas sota la forma  « Opies » (de fes « Aupies », « Houpies », « Opiès ») : son de temptativas malastrosas de transcriure foneticament lo nom occitan Aupilha. Per parlar de l'ensems dau massís, la forma « Alpines » (mencionada au s. VIen dins la Vita de Cesari en latin) es la mai espandida fins au s. XIXen. S'es mantenguda dins lo nom dau canau « des Alpines » (cavat a la fin dau s. XVIIIen), que mena l'aiga a l'ubac de la cadena. Alpilhas o Alpinas, lo nom vèn d'un element preceltic *alp- « autura » devengut [aw] en oc. provençal, seguit d'un sufixe diminutiu. Se tròba d'autrei toponimes formats dau meme biais : « Pic des Aupillos » (Auteis-Aups), « les Harpilles » (Aups-Maritimas), « l'Aupillon » (Aups de Provença Auta).

« [...]On tira tojor fins aldich camin vont y a una grossa clapareyda spandida et va ferir a ung terme que despar la terra de Aurelha on regarda tot drech ver Aupilha loca que es sus lo cresten pendent de sa et per de la; dever lo coquant es de Aurelha et ver lo levant de Rocamartina et regarda tojor ver Aupilha et en lo cal luoc sien statz maux per so que lo luoc es fort dificil et terible non es pocible de coneyse nengun terme ne partida per so que lo luoc es malaux. Despueys aven seguit et regardat la partida de terra de Aurelha et de Eyguieras et perten de la calanca hont y a ung terme se veient quatre termes que fa quatre partidas so es dAurelhas, dArle, de Eyguieras et de Salon / Tirant ver la partida dEyguieras tenent tojor la partida aven trobat six termes et ben aclapeyrat asses don lo redier terme es asses aut es una cros desus et regarda tot dever Aupilha local Aupilha per la gran autor que y a es for dificil de y regardar nos aven trobat una monjoye al cap de Aupilha dever sollhel coquant et desendent en lautre que traversa Dragoniera aven trobat tres clapeyradas [...] »

* Lei bastidas de sèti de Còsta Pèra e dei Bringassas au Baus

En seguida de la guerra de succession dicha "la guerra de l'Union d'Ais" (1383-1388) Raimon Rogier, vescomte de Torena, una nòbla persona, se sentiguèt escanat per la regenta dau comtat de Provènça Marie de Blois e per aquò foguèt determinat de recuperar de luòcs que s'estimiá possedir. Per aquò menèt una guerra que s'apieleva sus d'anticas revendicacions localas, lo mejan d'un malhum de fortificacions e bon nombre d'òmes d'armas. Menèt una guerra dura per Provènça tota un desenat d'ans fins a 1400. L'armirau de França Jehan de Vienne puei Georges de Marle aguèron l'ajuda deis Estats de Provènça e, en 1393 e 1399, pausèron dos còps lo sèti davant lo Baus per assajar de forçar aquest castèu quasi imprenable que Raimon de Torena aviá près sus la proprietària legitima, Alis de Baus. La regina Marie de Blois demandèt 1000 florins d'aur a la villa d'Arle per pagar lei sordats de Georges de Marle lo senescau cargat dau sèti e tanben la construccion de dòas bastidas de sèti.
A l'ora d'ara aquelei bastidas se pòdon encar veire : una sus lo platèu dei Bringassas e l'autra sus lo platèu de Còsta Pèra.



* Lo site protoistoric dei Caissas de Jeanjean a Moriès

Lo site dei Caissas es un oppidum (vilatge de l'Atge dau Ferre) tancat entre de muralhas naturalas. L'endrech foguèt abitat dempuei la debuta de l'Atge dau Ferre fins au sègle tres de nòstrei temps. Son subretot vesibles lei barris de pèira que clavon lo vilatge. De cavadas arqueologicas foguèron menadas dins leis annadas 1930 e encara a l'ora d'ara. Se lei sobras son pas espectaclosas, lo site l'es per la bèutat de son environament naturau, e sei rocàs son ben coneiguts deis escalaires.

Bibliografia :
Yves Marcadal, Jean-Louis Paillet : Un oppidum gaulois des Alpilles : les Caisses de Jean Jean à Mouriès (BdR), VIIe s. av. J.C- IIIe s. ap. J.C. Arles, Ed. Honoré Clair, 2012.
Site dau Groupe archéologique de Mouriès : http://gam.jeanjean.free.fr/



* L'ipogèa dau Castelet a Fòntvièlha

L'ipogèa dau Castelet fai partida d'un grop de sièis monuments megalitics dau relarg de Fòntvièlha. Aquelei tombas se pòdon datar a l'entorn de la fin dau neolitic fins a la debuta dei periòdes monte se comença d'emplegar de metau (coire), devers 3300 av. J.C. Foguèron talhadas en forma de trencada eme d'otís de pèira (còdes), puei cubertas de lausas e d'un tumulus de terra. Aqui foguèron sebelits mantei còs umans associats a d'ofrendas coma ceramicas, peirards talhats, destraus de peiras aliscadas, e quauqueis objècts de metaus coma ponhaus de coire e perlas d'aur. L'ipogèa dau Castelet, ò pusleu son environament pròchi, es estat repres dins son estudi a la debuta deis annadas 1980. Una partida dau materiau, ansin qu' una maqueta d'ipogèa (aqueu de Còrdas) se pòdon veire au musèu despartementau de l'Arle antic.

Bibliografia :
G. Sauzade, "Hypogées et gravures de la Montagne de Cordes et du Castelet à Fontvieille", Arles. Histoire, territoires et cultures, Paris, Imprimerie Nationale, 2008, p.60-65 (biblio. p. 1238).
G. Sauzade, La préhistoire des Alpilles, Les Alpilles. Encyclopédie d'une montagne provençale, Forcalquier, Alpes de Lumières, 2009, p.136-140




* La glèisa de Sant Gabrieu (Sant Grabier) a Tarascon

La glèisa romana de Sant Gabrieu sus lo piemont ponentau deis Aupilhas se remarca per la qualitat de sa façada ornada d'un oculus a l'antic bordat per lei simbòles dei quatre evangelistas : l'aigla de sant Joan, lo lion de sant Marc, lo buòu de sant Luc e l'àngel de sant Matieu. Tanben sus un fronton triangulari son escultadas lei scenas de l'Annonciacion e de la Visitacion de l'àngel Gabrieu a la Vierge Maria.Aquesta glèisa a degut estre associada a un vilatge (castrum) d'origina gallo-romana (Ernaginum foguèt un vicus marcat sus la famosa taula de Peutinger) que a l'ora d'ara n'en resta plus ren, rosigat per lei peirieras de l'alentorn.

* La torre de Sant Gabrieu

En amont de la glèisa se dreiçan una torre e doas muralhas una pauc enigmaticas. La torre es un monument defensiu e de contraròtle estrategic que pòu estre datat dau sègle XIIIen. La venguda au site se fasiá per una pòrta monumentala, çò que sobra d'un barri fach beleu de fustas tancadas (una palissada). La torre ela, massiva, se fai remarcar per lo decòr fach de pèira a bossatges, çò que sembla estre un signe d'apartenéncia a un poder d'importància coma una proprietat dau comte de Provènça.Lo ròtle de la torre a degut estre aqueu d'una plaça de defensa avançada sus lo camin de la plana rodanenca au contact eme lei terras baussencas pron sovent en situacion d'instabilitat. Dau temps de la guerra dau vicomte de Turenne (fin dau sègle XIVen), foguèt una de sei plaças fòrtas donte teniá lo pais sota sa copa.

TorreSantGr.jpg



Bibliografia :
- lo site gallò-roman : C. Alline, Fl. Verdin, "Le vicus d'Ernaginum", Revue Archéologique de Narbonnaise, 35, 2002, p.137-156.
- la capela : J. M. Rouquette, "Saint-Gabriel", Provence Romane, I (La Provence rhodanienne), La Pierre-qui-Vire, Zodiaque, p.241-249.
G. Barruol, "L'architecture religieuse médiévale et moderne: Saint-Gabriel", in Les Alpilles. Encyclopédie d'une montagne provençale, Forcalquier, Alpes de Lumières, 2009, p.218-219.
- la torre : H. P. Heydoux, "La tour de Saint-Gabriel", Monuments méconnus, Provence, Paris, Perrin, 1978, p.347-356.
A. M. Durupt, "Pierres à bosse dans les Alpilles et le Lubéron", Chateaux forts d'Europe, n°6, 1998.
S. Aspord-Mercier, "Les forteresses des Alpilles au Moyen Age: Saint-Gabriel", Les Alpilles. Encyclopédie d'une montagne provençale, Forcalquier, Alpes de Lumières, 2009, p.232-233.



* Lo site medievau dau mont Pavon a Fòntvièlha

A la cima dau mont Pavon (230 m.), au NE de Fòntvièlha, se tròbon li vestiges d’un castrum (vilatge fortificat) de l’Age Mejan. Es mencionat per lo promier còp au sègle XIIIen. L’endrech èra important d’un ponch de vista estrategic per aparar lo terraire di Baus dau costat dau ponènt. Sèmbla qu’es estat abitat fins au sègle XVen. Lo toponime, atestat tre lo sègle XIen (castrum Montepavoni en latin), vèn probablament dau nom de persona Pavon, eu-meme tirat dau nom de l’aucèu. Lo site, quilhat sus un baus, es cenchat de calancs de tres costats e per dos barris au miegjorn. Dins lo quartier bas se pòdon vèire de cabanas en partida trogloditicas, e dins lo quartier aut de vestiges d’abitacions e d’una capèla, e tanbèn d’escaliers, de bachàs e de cisternas talhats dins lo rocàs. De cavadas arqueologicas an començat en 2008.

pavon.jpg


Bibliografia :
Laharie, Marie-Laure. Treglia, Jean-Christophe. Brion, Marc : Le castrum de Montpaon : observations préliminaires. Bulletin archéologique de Provence, suppl. 5, 2008, p.751-760.



* Lo priorat de Sant Pèire

Es un pichòt priorat rurau medievau escondut dins lo vallon de la Lèca, a l'ubac de Fòntvièlha. D'escambarlon entre lo territòri di senhors baussencs e li tèrras dau còmte de Provença, teniá dins li temps ancians una posicion estrategica. Es mencionat per lo promier còp en 1263, mai una part di bastiments es mai anciana.
L'associacion « l’Apier ou le Mur a des Oreilles » a pres en carga lo site, testimòni de la riquessa de l'istòria locala. Li cavadas e lo trabalh de radobament en trin nos permeton de ne'n saupre mai sus aqueu passat. Au mitan de la pinèda, es l'ocasion d'una escorreguda per anar a sa descuberta.


S_Peire18.jpg



Omenatge a Sergi Bec - de lo 08/12/2011 : 20:39

Omenatge a Sergi Bec en Arle, lo dimars 12 de julhet de 2011, dins lo cadre dau festivau Convivéncia


Nascut a Cavalhon en 1933, Sergi Bec a seguit una formacion literària, puèi es devengut jornalista e critic d'art. A fach de lònga ausir sa vòtz en occitan despuèi mai de cinquanta ans, e es considerat coma lo poèta provençau contemporanèu lo mai important a l'ora d'ara. Un collòqui i fuguèt consacrat en 2009 a Montpelhier per l'universitat Paul-Valéry. Mai de quinge recuelhs de poesia marcan son caminament. Escriu tanben en francés (romans, teatre, libres sus Provença). Fuguèt adjonch a la cultura de la Comuna d'Ate, director-adjonch dau pargue naturau regionau de Leberon, president dau « Centre européen de la Poésie » d'Avinhon.
« La poésie d'oc assume la responsabilité d'un passé, endosse celle du présent et peut-être d'un avenir plus collectif. Le poète d'oc a l'obsession de sa langue. Galopade épuisante pour rattraper cette langue en lui-même, présente dans ses dérobades multiséculaires pour que sa chair devienne la langue qui le fuit, qui le paralyse, qui le ronge, qui l'enchaîne, qui l'exalte. Qui l'engage. Pour la sauver ? Au moins pour la faire reconnaître. Pour – simplement mais douloureusement, tragiquement – écrire dans sa langue. Pour témoigner d'une civilisation. C'est dire que la poésie d'oc ne peut pas être dilettante. Ni jeu gratuit. Ni spéculation. […] Il y a dans la poésie d'oc d'aujourd'hui, une rare qualité humaine qui s'ouvre à la fois dans une symbolique de l'enracinement terrestre et dans une émotion tellurique et cosmique qui lui donne, à cette poésie, une force intérieure qui n'hésite pas à mordre dans la révolte. »
S. Bec, tròç de Mon « activité poétique », in L'aujourd'hui vivant de la poésie occitane, suppl. de la revista Triages, ed. Tarabuste, 2009.

Dictée occitane du 29 janvierDictada occitana - de lo 31/01/2011 : 15:40

Dictada occitana de 2012

La dictada se fasiá en Arle per lo tresen còp. Detz-e-sèt personas (dotze adultes e cinc collegians) se son atauladas per copiar un passatge de "Un Matagòt modèrn", lo roman fantastic de Matieu Poitavin. Un tèxte mai simple fuguèt prepausat is escolans : una autra istòria de cat, Minhon, tirada de la revista Papagai. Dau temps de la correccion, un gostar fuguèt porgit, puèi un acordeonista sachèt botar tot lo monde en pista per un balèti, dins una ambiéncia fòrça conviviala. Per acabar, totei an reçauput un libre, gràcia a l'Associacion deis ensenhaires d'occitan, a l'Amicala deis escòlas e a la Comuna.

Dictada_2012.jpg



Dictada occitana de 2011 (29 de janvier)

Aquest' an, lo Ceucle occitan dau país d'Arle organisèt aquela fèsta a Rafèla. En promier, quatòrge pichòts an fach la dictada ame un tròç de l’istòria d’Ulisses e dau ciclòpe, pareiguda dins la revista Papagai. Fuguèt puèi lo torn dei grands ame un tèxte de Magalí Bizòt-Dargent tirat de son libre "Questions essencialas" publicat l'an passat per IEO-edicions. Après un gostar, la remèsa dei prèmis acabèt aquèu moment de convivialitat onte fuguèt a l’onor la lenga occitana.

Dictada_2011_1.jpg


ROP_2012_2.jpg


"Trobadors, qu'es aquò ?" - de lo 21/11/2010 : 19:16

« Trobadors, qu’es aquò ? »

Lo Ceucle occitan dau país d'Arle a organisat la venguda en Arle de l'espectacle « Trobadors, qu'es aquò ? »
lo 20 de novembre de 2010 a l'Ostau de la vida associativa.
Es una evocacion de l'òbra poetica e de la vida dei trobadors, menada per tres artistes :
Jean-Marc Villeneuve, contaire, e dos musicians, Laurence Fraisse e Bertrand Bayle,
que jògan sus d'instruments ancians : flaüta reneissènça e baròca, luth, vihuela, guitara reneissènça.
L' espectacle es acompanhat d'images sus grand ecran.



Veire lo site : http://jmvillanova.chez-alice.fr/Avec%20Duòo%20Palermo.html



Escriure en occitan uèi - de lo 17/10/2010 : 18:46



Botanica dau pais d'Arle - de lo 20/04/2010 : 12:14


Pichòt lexic de botanica
 

 - Vocabulari generau 

la grana  la graine, la baie

lo greu  
le germe, le bourgeon
la fuelha   la feuille
la flor   la fleur
la petala, lo fulhon  le pétale
lo dard   le pistil
lo fruch   le fruit  (N.B. : "la frucha" a una valor colectiva)
lo meselhon  le noyau
la camba   la tige
l’espina   l’épine
lo clòt, la mata   la touffe
lo bòsc   le bois
lo tronc, lo pège  le tronc
la branca   la branche
la bronda   le rameau, la frondaison
lo brot   la pousse 
 
lo peu  le brin d'herbe

la gitèla   le rejeton
la saba   la sève
la rusca   l’écorce
la racina   la racine

- Vegetacion de la campanha e de la palun
   (au Po
nt de Crau, mars de 2010)
 
1. Aubres e aubrilhons

  l'agrenier  le prunelier
  lo frais   le frêne
  lo grata-cuòu   l'églantier
  lo lausier le laurier
  la pibola   le peuplier
  lo sambuc   le sureau noir
  lo sanguin   le cornouiller sanguin
  lo sause  le saule
  la tamarissa, la gachòla   le tamaris

           2. Erbas e plantas 

l’alhet  l’ail
l'arrrapa-man  le gratteron
l’aurilha d’ase  la molène sinuée
la bana de cervi  le plantain corne de cerf
la bleda  la blette sauvage
lo brama-fam  l'alysson martime (corbeille d'argent)
la cabridèla, lo seniçon  le séneçon
lo cabrifuelh  le chèvrefeuille
la cardèla  le laiteron

lo cardon bastard  la cardère sauvage
lo cardon de Maria  le chardon Marie
la cardonessa  la picride vipérine
lo caulet arpian  le brocoli sauvage
la civada fèra  la folle avoine
la cocoromassa, la cocombrassa  le concombre d’âne
la consòuda  la prêle
lo cotelàs, lo glaujòu  l'iris jaune
la creissoneta la cardamine des prés
l'entrevadís  la clématite vigne blanche (herbe aux gueux)
l'erba de cinc còstas  le plantain commun
l'erba de la vipèra  la vipérine commune
l’espargola  la pariétaire
l'èugue, lo saupudènt  le sureau hièble
l'èure  le lierre
lo figueiron  l'arum (pied de veau)
la foterla  l'aristoloche clématite
la lamporda, lo tira-pèu  la bardan
e
lo lapàs  la patience violon
la lambrusca  la vigne sauvage
lo lènte, la lusèrna  la luzerne

la moreleta  la morelle amère
la mostarda blanca  la moutarde blanche
la ninfèa  le nénuphar
l'ortiga  l'ortie
la serreta  le carex
lo treule  le trèfle  

 

 
        - Bibliografia

       Meiffren, Guillaume, baron de Chartrouse. Nomenclature patoise des plantes des environs d’Arles. Arle : estampariá Dumas, 1859.

       Mistral, Frédéric. Lou Tresor dóu felibrige ou dictionnaire provençal-français. Paris : Slatkine, 1979 (promiera edicion : 1878).

       Bouvier, Jean-Claude e Martel, Claude. Atlas linguistique de la Provence. Paris : CNRS, 1975.

       Marco, C. e Ubaud, J. Lexic provençau de botanica : 350 plantas. Marsilha : IEO de Bocas de Ròse, 1984.


 


A prepaus de l'exposicion "Cesar, lo Ròse per memòria" - de lo 15/04/2010 : 18:22

Una longa antiquitat

Dins l'Antiquitat e pron de temps avant la colonisacion per lei Grègos de Marselha (Massalia) puei lei Romans, es segur que Ròse ten un ròtle tras qu'important per l'ocupacion dau site d'Arle. L'Arle dei temps premiers es bastida sus una còla, fòra dei inondacions, en riba dau flume que porgís les ressorças indispensablas ai besonhs fondamentaus de la vida, ame la pesca e la caça. Porgís tanben lei materiaus necites per leis estructuras de l'abitat (terra per lei bricas crudas dei parets, bòsc per lei fustages, la sanha per lei teulissas…).

Lo flume tanben es un vector de la comunicacion per lo passage dei mercandisas sus d'embarcacions coma pirògas, radèus portats per lo corrent. Se pòu pensar que i aviá de peatges per levar una part dei produchs transportats. Lo flume es una entitat qu'emplís la vida deis estajants a cada jorn.

Quora lei Grègos foçeans de Massalià fondèron d'emporions (de mercats) en mai d'un site de la Provènça costierenca sembla evidènt que venguèron pas en d'endrechs vuejas mai de segur en de plaças qu'eran jà dins lo procès d'escambias comerciaus. Arle, vò puslèu la Telinè coma aquelei forastiers la van apelar, vei se desvelopar una activitat comerciala qu'era coma jamai foguèt aperabans. Ròse assegurament es l'element determinènt dins lo creis dau ròtle per l'escambi materiau mai tanben participa per sa preséncia intangibla a la preparacion dei cambiaments sociaus, politics que van marcar l'evolucion d'aquesta vila duberta devers Mediterranea e Euròpa.

La venguda dau colonisator roman dins lo sègle II avant J.C vai marcar pereu, en pregondor, sa plaça dins lo paisatge provençau, foguèt determinant per la vila d'Arelate. Lo desvolopament foguèt considerable e mai dins quauquei periòdes d'aquesta longa durada de la presència de Roma.

Aquelei descubertas arqueologicas espectaclosas de i a gaire que foguèron fachas dins lei pregondors dau flume devon pas faire oblidar lo trabalh d'annadas e d'annadas de recercas qu'eran jà en cors per la comprenènça dei escambis entre Mediterranea e l'interland. Pareis pasmens que son lei produchs, subretots lei contenènts, anfòras e ceramicas diversas, venènt d'Italia, d'Espanha, de l'Africa boreala que van sortir dei cavadas subaquaticas. Dei produchs arribats dei regions septentrionalas, aquelei an laissat mens de sobras materialas, en realitat, la fusta e lenha, lei pèus, totei produchs e matèrias perissables an gaire laissat de traças.

Lo poèta dau sègle IVen Ausòna, pron sovent citat per sa laudacion dei vilas galesas a en son temps rapelat que la vila dobla (Arelas duplex) viviá per son flume, tornava distribuir lei riquessas acampadas de totei lei partidas dau monde mediterranenc.

Felip Rigaud, istorian.

 



Rescòntre ame d'estudiants americans - de lo 15/04/2010 : 12:31

Au mes de janvier de 2010, un grop d’estudiants de l’estat de l’Iowa (Estats-Units), acompanhat de sei professors de francés, es vengut dins l’encastre de seis estudis viure una setmana arlatenca per estudiar l’istòria de l’epòca gallo-romana e de l’Age Mejan. An demandat au Ceucle arlatenc du país d'Arle de i contar l’istòria de la lenga occitana dempuei son començament, çò qu’avèm fach a l’espaci universitari d’Arle. Puèi avem respondut a sei questions. En mai d’aquò nos an demandat de conversar ensems dins nòstra lenga, e eriam fièrs de veire que de joves e d'ensenhaires d’en delà de la « Mar Granda » fasián cas de la lenga e de la cultura nòstras. Nos an parlat de la situacion dei lengas indianas, pas mielhs tractadas dins son país que lei lengas regionalas en França. Après l’escambi de donas (CD de sa musica per nautrei, gramatica provençala e diccionari francés / provençau per sei professors), se siam desseparats, fòrça contents d’aqueu rescòntre, que se dèuriá refaire a l'escasènça d'un autre viage.

 


 


Per la lenga d’òc : la fòrça de l’unitat - de lo 15/04/2010 : 12:28

Per la lenga d’òc : la fòrça de l’unitat

Dissate 24 d’octòbre, a Carcassona, mai de vint mila personas – e de joves nombrós – an respondut a la crida de l’Institut d’estudis occitans, dau Felibrige, de la Federacion dis ensenhaires de lenga e cultura d’ òc, dis escòlas bilengas Calandretas, e d’autri. Vengudas de tot lo Miegjorn, an reclamat di poders publics una politica ambiciosa e coerenta per la lenga occitana : de mesuras concretas per l’ensenhament de la lenga, per sa preséncia dins li mediàs, per la creacion culturala, per son emplec dins la vida publica e sociala.
La fòrça e l’enavant d’aqueu passa-carriera balhan de encara mai de rasons d’obrar a n’aqueli que vòlon que la lenga d’òc posquèsse viure e se tranmetre dins sa diversitat, « dis Aups i Pirenèu ».

Ceucle occitan dau pays d'Arle, lo 26 d’octòbre de 2009.

 


« Es pas vengut a degun l'idèa de tombar cap de catedrala. Nòstra lenga es mai qu'una catedrala. Alara donc perqué son tantes que s'afanan per la desboselar... »

Joan Bodon, Lo Libre dels Grands Jorns. 

Nascut  a Crespinh (Avairon) en 1920, mòrt en Argier en 1975, Bodon es un dei grands escrivans de la literatura occitana modèrna. Robèrt Marti, ancian president de l'IEO, diguèt d'èu : "A cent legas de tot regionalisme e de tota nostalgia, nos a porgit una òbra d'una granda fòrça per dire dins la lenga nòstra l'umana condicion." (Anem ! Occitans !, mars de 2010).


 


« Peut-on sauver les langues en danger ? »

« (…) la sauvegarde des langues en danger ne doit pas être l'affaire des seuls linguistes. La mort d'une langue précède souvent celle de toute une culture, dont elle est l'expression la plus directe. Considérer que la communication entre les peuples et surtout leur degré d'intercompréhension se verraient facilités par la réduction drastique du nombre de langues parlées dans le monde est un non-sens. La diversité culturelle est essentielle aux sociétés. (…) Alors, que faire, comment sauver ces langues en danger ? En premier lieu, en luttant contre l'indifférence générale qui entoure cette agonie linguistique. Lorsque des actions vigoureuses ont été entreprises, par exemple pour sauver le maori en Nouvelle-Zélande, il y a quelques années, elles ont été couronnées de succès. Encore faut-il que des associations internationales puissantes prennent conscience du problème, comme elles sont aujourd'hui convaincues de la nécessité de lutter contre l'érosion de la biodiversité. Au même titre que celle-ci, que le changement climatique ou que la désertification, la sauvegarde des langues en danger constitue un enjeu majeur pour notre avenir. »

Alain Peyraube, L'Homme au 6000 langues, in Aux origines des langues et du langage, Fayard, 2006, p. 460-461.

A. Peyraube es lingüista, director de recerca au CNRS e director d'estudis a l'Ecole des hautes études en sciences sociales.

"Es pas ma lenga !"
Tròs d'un tèxte (adaptat en occitan provençau) de Joan de Cantalausa (1925-2006), de son nom vertadier Lois Combas. Era un grand saberut, que parlava fòrça lengas e qu’a viatjat dins bèn de país. En mai de seis escrichs personaus, a revirat en occitan mai d'un autor (Giono, Daudet, Kipling, Steinbeck...), leis Evangèlis, de bendas dessinadas d'Asterix... En 2003 pareiguèt son Diccionari general occitan (100 000 intradas).

« Es pas ma lenga ! » Ai jamai ausida aquela exclamacion dins ges de país que ne’n coneisse lo parlar. Ges d’Alemand, d’Anglés, de Portugués, ges d’Italian, d’Espanhòl, de Francés… me larguèt jamai aquela asenada en parlant d’un dialècte autre que lo sieu ; totei lei lengas an de dialèctes.

Un dialècte es un biais de parlar un pauc diferent d’un dialècte vesin : un Marselhés parla pas lo francés coma un Lionés - pense a Marius e au M. Brun de Marcèu Pagnol - ; un Tolosan parla pas nimai lo francés coma un Auvernhat, nimai un Albigés coma un Parisenc… Vendriá pas a l’idèa de ges d’aquelei de bramar que comprend pas lo francés. Aquò vòu pas dire que i ague jamai quauque tòti que se trufe dau parlar deis autres, qu’avèm que de montar a París per ne’n faire l’experiéncia…

Donc, de dialèctes n’i a dins totei lei lengas : una simpla diferéncia de mòts, d’expressions o d’intonacions. N’i a tant e mai en anglés, en alemand, en espanhòu… coma en occitan, entre doas regions diferentas, entre doas vilas mai o mens alunchadas e mai entre dos vilatges vesins.


Perqué donc ausissèm tant sovent en cò nòstre : « Es pas ma lenga ! » quand un occitan critica una expression o una intonacion de son vesin ? Per çò que, coma totei leis illetrats dau monde entièr que parlan sa lenga sensa la saupre escriure ni legir, coneissèm que lei 350 o 450 tèrmes dau paure parlar estequit de cada jorn ; òc, que 350 o 450 tèrmes dau vocabulari occitan dei 450.000 mòts (derivats comprés). 450.000 ! Tant coma en anglés e dos còps mai qu’en francés.

 Lei chifras de 350 o 450 son l’estatistica oficiala establida per totei lei lengas deis illetrats dau monde entier que parlan sa lenga sensa la saupre escriure ni mai legir. Es nòstre cas, qu’aprengueriam pas l’occitan a l’escòla que nos enebissiá, a còps de punicions e de messòrgas, de contuniar a parlar nòstra lenga mairala-miracla, la primièra lenga europènca après lo latin.

Es per aquela rason que, cada còp qu’un mòt occitan, o una expression, o una intonacion… revèrtan pas exactament nòstre biais de parlar, lo vergonhable « Es pas ma lenga !» nos escapa.

Nos fau arestar de parlar ansin, que tot çò qu’es occitan es nòstre, que siegue de provençau, de gascon, de lemosin, d’auvernhat... o de lengadocian. De mai, nos fau comprene que lei 350 mòts deis obriers son pas lei 350 mòts d’un païsan, que lei 350 mòts de la montanha son pas lei 350 mòts de la mar...

Se volèm sauvar nòstra lenga, nòstra personalitat, nòstra riquesa, nòstre avenidor (dise pas nòstre passat, que lo passat es lo passat… e que fau pas agachar en arrier !) e se volèm èstre quauqu’un e pesar sus lo futur, nos fau arestar de dire que la lenga de nòstrei vesins es pas nòstra lenga ! Lei 450 000 mòts occitans son lo patrimòni comun de totei leis Occitans, de Culan a la Val d’Aran, de Niça a Bordèu ... sensa oblidar nòstra bessona Catalonha : 25 milions d’estatjants que, a la diferéncia dei 380 000 Maltés, an ges d’estatut lingüistic en Euròpa. Contuniar de nos cercar bregas e garrolha seriá signar nòstra mòrt.

Cantalausa. 





^ Daut ^